Je wil je voorbereiden op een reis naar Florence? Of je hebt zin om je te verdiepen in deze Italiaanse renaissancestad? Op YouTube vind je een onuitputtelijke schat aan gratis video’s over Florences geschiedenis, haar meesterwerken, haar bekende en minder bekende bezienswaardigheden en de vele markante figuren die de stad hebben groot gemaakt.
Uit deze overvloed heb ik een persoonlijke selectie gemaakt: een mix van professionele documentaires en degelijke amateurvideo’s, over zowel kunsthistorische wetenswaardigheden als traditionele culinaire specialiteiten. De hier voorgestelde selectie zal ik geregeld aanvullen met nieuwe video’s.
1. Met Vasari op reis door Florence en Italië in de renaissance
Vasari’s travels, part 1 en part 2
- Taal: Engels
- Duur: twee delen van ongeveer een uur
Deel 1
Deel 2
Giorgio Vasari (1511-1574) was een bijzonder succesvol kunstenaar/architect uit het zestiende-eeuwse Florence, maar toch is deze workaholic avant-la-lettre vooral bekend geworden voor een boek, namelijk Le vite de’ più eccellenti pittori, scultori, e architettori (De levens van de grootste schilders, beeldhouwers en architecten), afgekort tot Le Vite.
Dit monumentale werk bevat een collectie van meer dan 200 biografieën van Italiaanse kunstenaars die leefden tussen de twaalfde en de zestiende eeuw. Het wordt beschouwd als het eerste, en misschien wel invloedrijkste kunsthistorische werk uit de westerse geschiedenis. Het concept ‘renaissance’ bijvoorbeeld, of het feit dat we het vooral als een Italiaans fenomeen zien met Florence als epicentrum, hebben we in grote mate aan Vasari te danken.
Begeleid door het boek loodst deze onderhoudende tweedelige BBC-documentaire je door het Italië en het Florence van de veertiende, vijftiende en zestiende eeuw. Je komt meer te weten over de omstandigheden waarin de kunstenaars leven en je ontdekt en passant enkele onbekende parels. Wat deze documentaire duidelijk maakt is dat de kunstenaars in die tijd intens samenwerkten en dat ze continu ideeën van elkaar overnamen (of stalen) om die verder te ontwikkelen.
Verrassend in deel 2, minuut 52:10
Bezoek aan de Corridoio Vasariano, de geheime door Vasari gebouwde gang die het Uffizi-museum verbindt met Palazzo Pitti in Florence. Het bijzondere aan deze gang is dat het een van de eerste kunstgalerijen is en dat het enkel zelfportretten van artiesten tentoonstelt, waaronder die van bekende artiesten zoals Rubens en Rembrandt.
2. Republikeinse propaganda in de late middeleeuwen
Ambrogio Lorenzetti: Allegorie en Effecten van goed en slecht bestuur
- Taal: Engels
- Duur: +/- 10 minuten
Velen gaan ervanuit dat de democratie zoals wij die kennen een modern fenomeen is, misschien wel geworteld in het antieke Athene en Rome, maar toch vooral gebaseerd op de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd en de Franse revolutie einde achttiende eeuw. Hoe vreemd is het dan om in het stadshuis van Siena een over de hele zaal uitgestrekte verheerlijking te aanschouwen van republikeins bestuur, daterend uit de jaren veertig van de veertiende eeuw.
Was dit een toekomstvoorspelling van de Sienese schilder Ambrogio Lorenzetti (1285 – 1348)? Een utopisch droombeeld? Neen. Net als verschillende andere Toscaanse steden waaronder Florence, werd Siena in de late middeleeuwen bestuurd door de burgerij (en niet door een prins of hertog). In de periode tussen het einde van de elfde en het begin van de twaalfde eeuw rukten verschillende Toscaanse steden zich los van het keizerlijke gezag en installeerden een republikeins regime. Sommige van die steden vielen uiteindelijk ten prooi aan alleenheersers, maar Florence hield lang stand en slaagde erin haar republiek, mits enkele korte onderbrekingen, tot 1530 te handhaven.
Dit fresco van Lorenzetti, een meesterwerk van de Late Middeleeuwen, laat zien dat zowel de Sienezen als de Florentijnen overtuigde republikeinen waren die trots waren op hun autonomie en dat ze alles in het werk stelden om hun stad te vrijwaren van alleenheersers en tirannen.
Verrassend
Het leven in een door de burgers bestuurde stad, en niet op het platteland, wordt voorgesteld als de ideale levensstijl en de garantie op een gelukkig en vreedzaam leven.
3. Documentaire van National Geografic: de geheimen van Brunelleschi’s koepel onthuld
Brunelleschi. Great Cathedral Mystery HD
- Taal: Engels
- Duur: 52:55 minuten
Mocht je het nog niet beseffen, dan zal het na deze documentaire voor kunst-, architectuur- en engineeringliefhebbers maar al te duidelijk zijn: Brunelleschi’s koepel van Florences kathedraal is een verbluffend en onmogelijk gewaand staaltje artistieke en mechanische krachtpatserij. Ik ging ervan uit dat we na 600 jaar wel door hadden welke technieken hij had aangewend om deze uitzonderlijke brede (45,5 meter) en hoge (91 meter) dakoverspanning te bouwen, maar deze documentaire suggereert dat dit tot kortgeleden nog niet het geval was.
De centrale figuur is de Florentijnse professor architectuur Massimo Ricci, een expert in de restauratie van stenen gebouwen en al veertig jaar geobsedeerd door Brunelleschi’s koepel. Zo sterk is zijn drang om de geheimen ervan te ontdekken, dat hij vijfentwintig jaar geleden een replica begon te bouwen, vijfmaal kleiner dan de echte koepel. Die replica bevindt zich buiten Florences stadscentrum, in het Parco dell’Anconella.
Uit schrik dat de steeds hoger wordende muurwanden zouden instorten en de veiligheid van zijn assistenten in het gedrang brengen, haalde Ricci er op een bepaald moment een team gespecialiseerde en zelfverzekerde Amerikaanse metsers bij. Die verklaarden bij de aanblik van de replica dat de door Brunelleschi gebruikte technieken hen totaal onbekend waren.
De doorbraak kwam er toen men op enkele meters van de kathedraal een kleine koepel opgroef waarop de metsers in die tijd oefenden, en er uit de archieven een document opdook dat, naast een vlammende kritiek op Brunelleschi’s werkwijze, een tekening bevatte die nieuw licht wierp op Brunelleschi’s bouwtechniek. Bleek dat het geheim waar men al zo lang naar op zoek was verband hield met de officiële naam van de kathedraal: Santa Maria del Fiore.
4. Lorenzo Ghiberti’s Paradijspoort
Ghiberti, “Gates of Paradise,” east doors of the Florence Baptistery
- Duur: 8:30 minuten
- Taal: Engels
In 1401 werd in Florence een wedstrijd georganiseerd voor de decoratie van de paradijspoorten van de doopkapel (Battistero San Giovanni). De toen nog jonge goudsmeden Ghiberti en Brunelleschi bereikten als enigen de finale selectie die uiteindelijk door Ghiberti werd gewonnen.
Deze prestigieuze kunstwedstrijd betekende het begin van Florence gouden eeuw en de start van de carrières van de twee Florentijnse sleutelfiguren uit de eerste helft van de vijftiende eeuw. In deze korte video verneem je van dichtbij en met gepaste commentaar hoe onwaarschijnlijk fijnzinnig deze paradijspoorten zijn gedecoreerd. Ghiberti slaagde er wonderwel in een illusie van ruimte en lichamelijkheid te creëren op een klein tweedimensionaal metalen vlak, op basis van inzichten die hij waarschijnlijk had geleerd van zijn tijdgenoten Brunelleschi (een architect), Masaccio (een schilder) en Donatello (een beeldhouwer).
Verrassend, minuut 5:22
Bespreking van het paneel Isaac en zijn zonen. Het wonderbaarlijke is dat Ghiberti op het kleine paneel een verhaal met maar liefst negen afzonderlijke scènes weergeeft.
5. Een geschiedenis van Florence
L’ombre d’un doute: Florence, la magnifique
- Taal: Frans
- Duur: 2:03:33 uur
Dit is een Franse documentaire en zoals het vaak gaat met de Fransen, introduceren ze Florence aan de hand van een landgenoot, de schrijver Stendhal. Diens verhaal is alom bekend: toen hij in de negentiende eeuw Florence bezocht, raakte hij zo bedwelmd door de overvloed aan schoonheid dat hij prompt flauwviel. Vandaar de naam van een officieel erkende psychische aandoening, het stendhalsyndroom.
Op deze vermakelijke anekdote volgt een mooi vormgegeven en heldere geschiedenis van Florence, met aandacht voor zowel de politieke gebeurtenissen, de lotgevallen van de Medici en de belangrijkste kunstenaars en kunstwerken die de stad heeft voortgebracht. Wat deze documentaire extra pigment geeft zijn de computer gegenereerde beelden van het stadsleven in die tijd, ontleend aan het in 2009 gelanceerde computergame Assassins Creed (Ubisoft).
Florence, la Magnifique is zeker geen diepgaande documentaire en op bepaalde plaatsen is de uitleg niet altijd even accuraat of worden feiten verdraaid, waarschijnlijk om het verhaal smeuïger te maken en de spanning op te drijven. Zo is het beeld van Savonarola dat de documentaire schept eenzijdig negatief, alsof de man er een duivels genoegen in schiep om van iedereens leven een hel te maken. Wat ook stoort is de vaak vernoemde term ‘la grande époque des Medici’. Zo krijg je de indruk dat de Medici verantwoordelijk waren voor Florences culturele exploten en dat de kunstenaars en geleerden vooral onder hun bewind opbloeiden. Dat klopt niet. Voor Cosimo de’ Medici in 1434 de macht nam, kende Florence al een uitzonderlijk vruchtbare periode op cultureel vlak, met meesterwerken van figuren zoals Brunelleschi, Ghiberti, Donatello en Masaccio. En in feite was het pas na de verbanning van de Medici in 1494 dat Michelangelo en Da Vinci hun belangrijkste werken produceerden. Dit gezegd zijnde, als je op zoek bent naar een spannende en aangename documentaire die je in twee uren bijspijkert over Florences geschiedenis, is dit zeker een aanrader.
Opvallend: minuut 1:42:00
De twee grootste bedreigingen voor de kunst in Florence vonden plaats in de twintigste eeuw. Tijdens de tweede wereldoorlog was Hitler van plan om Florence leeg te roven en alle kunstwerken naar Berlijn te transporteren, maar hij werd op een folkloristische manier gedwarsboomd door de vindingrijke Florentijnen. In 1966 ten slotte, stroomde de Arno over en beschadigde het vijf meter hoge waterpeil tal van kunstwerken zoals de paradijspoorten van Ghiberti.
6. Introductie tot de vroege renaissance en Florences centrale rol daarin
Art of the Western World: #3 The Early Renaissance
- Taal: Engels
- Duur: 56 minuten
Deze uit 1989 daterende documentaire is het derde deel van de reeks Art of the Western world (het vierde deel gaat over de hoge renaissance). De beeldvorming is minder flitsend dan van hedendaagse documentaires, maar laat je daardoor niet ontmoedigen. De documentaire zit uitstekend in elkaar, de informatie is onderbouwd en accuraat, en het commentaar van de historicus en tv-maker Michael Wood en zijn gasthistorici zijn, zoals we van Britse presentatoren gewend zijn, bijzonder enthousiasmerend.
De documentaire gaat niet over Florence op zich, maar over de vroegrenaissance kunst waarin Florentijnse kunstenaars als Giotto, Donatello, Brunelleschi, Masaccio en Botticelli een sleutelrol speelden. Het verhaal start in Siena en toont meteen in welk politiek klimaat de renaissance haar oorsprong vindt: in de onafhankelijke en op republikeinse leest geschoeide stadstaten waar handelaars en ambachtslui de toon aangaven (zie ook video hierboven: Ambrogio Lorenzetti: Allegorie en Effecten van goed en slecht bestuur).
Na het eerste deel gewijd aan de Florentijnse renaissance komt de noordelijke renaissance aan bod met kunstenaars als de gebroeders Van Limborch, Claus Sluter, Jan Van Eyck, Dürer en Grünewald. Opvallend is het verschil in toon en techniek tussen beide regio’s, maar even betekenisvol zijn de relaties tussen de Vlaamse en Italiaanse steden, op dat moment de twee rijkste regio’s in Europa.
7. Smart history over de Brancacci kapel
Masaccio, The Tribute Money in the Brancacci Chapel
- Taal: Engels
- Duur: 8:03
Smarthistory bevat vele video’s over Florentijnse artiesten. Deze gaat over een van de hoogtepunten van de Italiaanse renaissance, volgens velen het startpunt van de renaissance schilderkunst, de fresco’s van Masaccio in de Brancacci kapel in Santa Maria del Carmine in Florence.
8. Het Uffizi-museum beleven in sneltreinvaart
Florence: The Uffizi Gallery
- Taal: Engels
- Duur: 18:46
Het Uffizi-museum kan overweldigend zijn. Als je je wilt voorbereiden en al een eerste selectie wilt maken van wat je van naderbij wilt bekijken, is deze video een goed startpunt. De beelden zijn van uitstekende kwaliteit en je krijgt net voldoende informatie zodat je weet waar je naar kijkt.
Maar let op, het gaat snel, en feiten en mythes worden soms losjes door elkaar gemixt. Zo verneem je in minuut 03:09 dat Domenico Veneziano vermoord zou zijn door zijn rivaal, de kunstenaar Andrea del Castagno. Dat doet toch de wenkbrauwen fronsen aangezien Castagno stierf in 1457, vier jaar voor hij zogezegd Veneziano vermoordde. En dat Verrocchio het schilderen zou hebben opgegeven nadat hij de engel van zijn leerling Leonardo had gezien, is nog zo’n hardnekkige mythe die maar niet uitgeroeid geraakt.
Het mooie aan deze video is dat je in nauwelijks twintig minuten een overzicht krijgt van alle Florentijnse renaissanceartiesten en enkele van hun belangrijkste werken: Giotto, Gentile da Fabriano, Filippo Lippi, Paolo Uccello, Botticelli, Domenico Veneziano, Da Vinci, Michelangelo, Rafaël, Pontormo, Bronzino … ze passeren allemaal de revue. Wat opvalt is dat deze kunstenaars sterk met elkaar gelinkt zijn. Botticelli bijvoorbeeld is in de leer gegaan bij Fra Filippo Lippi terwijl hij later diens zoon, Filippini Lippi, opleidde. Of neem Perugino. Die leerde het vak bij Piero della Francesca en werd later de leermeester van Rafaël.
- Het Botticelli-overzicht begint bij minuut 3:45
- Michelangelo, minuut 12:00
- Titiaan, minuut 16:30
- Rafaël, minuut 17:10
- Leonardo, minuut 17:45
9. Een iets uitgebreidere rondleiding door het Uffizi-museum
UFFIZI GALLERY: Every Painting Tells A Story!
- Taal: Engels
- Duur: 30:45
Voor een tikkeltje meer uitleg bij de schilderijen ben je bij Awesome Andy aan het goede adres. Je moet even wennen aan zijn zware Amerikaanse accent. Maar eenmaal aangepast (gun jezelf twee minuten), kan je genieten van een weliswaar beknopte, maar heel degelijke uitleg (zonder mythes of halve waarheden) over de Italiaanse kunstenaars en hun kunstwerken.
- Minuut 9:40: start overzicht van de vroege renaissanceschilderijen
- Minuut 10:00 Piero della Francesco
- 14.00: Botticelli
- 20.45: Michelangelo
- 24.50: Rafaël
- 26.15: Leonardo
Uiteraard is alles de moeite waard, en smaken zijn subjectief, maar laat me toe enkele persoonlijke highlights aan te stippen:
- 3:32: de diepgang (meer dan vijftig jaar voor Masaccio) en prachtige kleuren van de Presentatie van de maagd in de tempel door van Ambrogio Lorenzetti.
- 3:53: de stralende Annunciatie van Simone Martini en Lippi Lemmi
- 8:38: de weelderige en kleurrijke Aanbidding van de wijzen van Gentile da Fabriano
Het overzicht eindigt met een opvallend schilderij van de zeventiende-eeuwse kunstenares Artemisia Gentileschi, Judith onthoofd Holofernes. Via dit bloedige tafereel zou de schilderes haar eigen verkrachting door de kunstenaar Agostino Tassi in beeld hebben gebracht en op die manier wraak hebben gepleegd op haar vroegere leermeester.
10. Drie uur durende woordenloze wandeling door Florence
Florence, Italy Long Walking Tour (4K/60fps)
- Duur: 3:04:50
Deze video benadert vandaag het best een virtuele wandeling door de stad. Dit is geen gegidste rondleiding door de stad, verwacht dus geen commentaar, enkel beelden van een man die door de stad wandelt en af en toe een gebouw binnenstapt zoals de Duomo, en zelfs de hele trap van de klokkentoren (Campanile di Giotto) beklimt om je vervolgens een zicht op de stad te gunnen. Wat deze rondleiding de moeite waard maakt is de kwaliteit van de 4K beelden en het heldere geluid. Er zijn nog dergelijke wandelfilms op YouTube, maar deze cineast/wandelaar weet hoe hij een wandeling op een aangename manier in beeld moet brengen.